Bataiarri erromanikoak eta amagandiko edoskitzea

2022ko azaroan Nafarroara egindako bisitan, erromanikoaren lagun diren elkarteak elkartzeko bilera zela eta, San Martin Unxeko bataiarri ederra miretsi ahal izan genuen.

San Martin Unxeko bataiarria

Harriz landutako bataiarri horretan azaltzen da, besteak beste, kristautzeak gaizkiaren berrerospena suposatzen zuela, sagarra kristau berriaren bekatutik urruntzen duen emakumezko pertsonaia batek irudikatua, eta ama batek bere haurrari bularra ematen diola ere antzematen da.

Dokumentu batzuetan Esnearen Ama Birjinari egiten zaio erreferentzia (1), baina Javier Abetek adierazi zigun bataioa murgiltze bidez egiten zela eta egoera horretan haurtxoaren ondoeza espero zitekeela eta amagandiko edoskitzea kontsolamendurik onena zela trantze horretan.

Xativako bataiarria

Handik gutxira, Xàtivan San Felix edo Sant Feliu eliza bisitatzeko aukera izan nuen, Valentziako probintziako eliza erromaniko berantiar urrien eredu, 1265ean eliza bisigotiko baten aztarnen gainean eraikia.

Eliza honetan, XIII. mendeko ur bedeinkatuzko pila eder bat ikus daiteke, alabastrozkoa, non haurtxo bat agertzen den edoskitzen.

José Miguel Lorenzo Arribasen arabera (2) ur bedeinkatuaren pilak bataiatzaileak baino askoz ere xumeagoak ziren tamainari eta eraikuntza-materialari dagokienez, eta ez zuten konnotazio liturgiko edo sinbolikorik. Ongi zizelkatutako alabastrozko pila eder honetan, Natibitatearen eta Artzainen Adorazioaren eszenak irudikatzen dira, eta ez dirudi burugabea bataiarri gisa ere erabiltzen zela pentsatzea.

Eta hauxe da, hain zuzen ere, XIX. mendean San Felix elizaren deskribapenean aipatzen zuen Teodoro Llorenteren iritzia:

“Otro detalle curioso es la pila bautismal. Está escavada en un chapitel muy historiado, de escultura extraña y burda, que representa la Adoración del Niño Jesús” (3)

Bataiarri hau San Martin Unxekoa baino txikiagoa da, ziur asko XIII. mendetik aurrera bataioa ez zelako murgiltze bertikal bidez egiten, baizik eta ur bedeinkatua bataiatuaren buruaren gainera isuriz, infusio bidez bataioa deitzen den horretan.

Amaren bularra eta bekatua

Bataio pila erromanikoetako edoskitzearen irudikapen esplizitu horiek ez dirudite oso ohikoak, bai ordea beste elementu arkitektoniko batzuetan, hala nola kapiteletan eta hagaburuetan (4,5). XVI. mendetik aurrera, Esnearen Birjinak deiturikoen irudikapenak debekatu egin ziren amaren bularra lizunkeriarako gonbidapen argia zela iritzita.

Gaur egun badakigu edoskitzea dela haurtxoak bizitzako lehen sei hilabeteetan har dezakeen elikagairik onena, eta, ahal dela, modu esklusiboan, eta hala gomendatzen du Osasunaren Mundu Erakundeak. Amaren magalak haur orori ematen dion ongizateaz gain, edoskitzearen eragin analgesikoa eta hura modulatzen duten mekanismo biokimikoak ezagutzen ditugu. Jarduera mingarriak, hala nola txertaketak edo orpotik odola ateratzea, amagandiko edoskitzearekin batera egitea gomendatzen da, haurren onerako.

Zalantzarik gabe, pila erromaniko horiek altxor antropologikoa, edertasunekoa eta zientziakoa dira.

Ramón Ugarte

Erreferentziak

(1) Asunción Domeño Martínez de Morentín. https://www.verpueblos.com/navarra/navarra/san+martin+de+unx/mensaje/1614385/

(2) José Miguel Lorenzo Arribas. Pilas románicas: bautismales y benditeras. https://cvc.cervantes.es/el_rinconete/anteriores/noviembre_08/17112008_02.htm

(3) Teodoro Llorente. Valencia. Tomo II. Página 744. Ed. Daniel Cortezo. 1887. Irisgarria Biblioteca Valenciana Virtual-tik. https://bivaldi.gva.es/es/consulta/registro.do?id=310

(4) La apología de la lactancia en el románico. http://prdlibre.blogspot.com/2014/10/la-apologia-de-la-lactancia-en-el.html

(5) Carla Varela Fernández. El Sepulcro de D. Rodrigo Sanches: el redescubrimiento de un programa iconográfico. https://journals.openedition.org/medievalista/1504?lang=en

(6) Harrison D, Reszel J, Bueno M, Sampson M, Shah VS, Taddio A, Larocque C, Turner L. Breastfeeding for procedural pain in infants beyond the neonatal period. Cochrane Database Syst Rev. 2016 Oct 28;10(10):CD011248. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6461192/

(7) Manuel Merino Moína. Asociación Española de Pediatría. Tetanalgesia: quitar el dolor dando el pecho. 2013. https://tinyurl.com/527xttdf